Báo Người Việt Kênh Tin Tức Thời Sự Văn Nghệ
Mục này chỉ nhằm giải đáp các thắc mắc về sức khỏe có tính cách tổng quát. Với các vấn đề cụ thể, chi tiết của từng bệnh nhân, xin liên lạc với bác sĩ để được thăm khám trực tiếp. Nhiều thông tin thiết thực và bổ ích khác về sức khỏe cũng được phát trên đài Radio Chuyện Sáng Chủ Nhật ở vùng Orange County, California, vào mỗi sáng Chủ Nhật từ 6 đến 9 giờ, trong chương trình “Câu Chuyện Sức Khỏe Sáng Chủ Nhật.” Nhiều thông tin sức khỏe bổ ích khác cũng có thể tìm thấy trên các website www.nguyentranhoang.com và www.radiochuyensangchunhat.com. Quý vị có thể liên lạc bác sĩ qua email: [email protected] hoặc điện thoại (714) 531-7930
Bác Sĩ Nguyễn Trần Hoàng
Suy nghĩ bị méo mó hay rối loạn nhận thức (cognitive distortions) là những mẫu suy nghĩ cường điệu không dựa trên sự thật. Điều này dẫn đến việc ta nhìn nhận sự việc một cách tiêu cực hơn so với thực tế.
Nói cách khác, rối loạn nhận thức là khi tâm trí của ta thuyết phục ta tin vào những điều tiêu cực không hoàn toàn đúng sự thật, về chính ta và thế giới xung quanh ta.
Suy nghĩ của chúng ta ảnh hưởng rất lớn đến cảm xúc và hành vi của mình. Khi cho, (chấp) rằng những suy nghĩ tiêu cực này là sự thật, ta có thể hành xử dựa trên giả định sai lầm.
Giả định sai lầm về việc kiểm soát – Control Fallacies
Giả định sai lầm về việc kiểm soát là một loại rối loạn nhận thức mà ở đó một người tin rằng họ có ít hoặc nhiều quyền kiểm soát hơn so với thực tế đối với các sự kiện và kết quả trong cuộc sống của họ. Rối loạn này có thể dẫn đến cảm giác bất lực, hoặc trách nhiệm không đáng có và căng thẳng.
Sai lầm về kiểm soát bên trong (Internal Control Fallacy)
Sai lầm này bao gồm suy nghĩ rằng một người có quá nhiều quyền kiểm soát đối với các sự kiện trong cuộc sống và cảm xúc của người khác. Những người bị rối loạn này tin rằng họ có nhiều ảnh hưởng hoặc kiểm soát hơn đối với các sự kiện và kết quả hơn thực tế, điều này dẫn đến cảm giác chịu trách nhiệm cho hạnh phúc hoặc nỗi đau của người khác, cũng như các ảo tưởng về “sức mạnh” của mình.
Nguyên nhân:
*Ảo tưởng về kiểm soát (Illusion of Control): Ảo tưởng về kiểm soát là một sai lầm nhận thức trong đó người ta thường tin rằng họ có kiểm soát đối với các sự kiện, ngay cả khi họ không có tác động thực sự hoặc rất ít tác động. Sai lầm này có thể xuất phát từ mong muốn có sự chắc chắn và một cảm giác kiểm soát trong cuộc sống của họ. Người ta có thể tham gia vào những hành vi mê tín hoặc các nghi thức, chẳng hạn như vật may mắn hoặc thói quen cố định, để thực hiện kiểm soát đối với các tình huống khó dự đoán.
Ví dụ: Một người tin rằng việc mặc đôi vớ may mắn của họ sẽ giúp họ thể hiện tốt trong cuộc phỏng vấn công việc. Họ có thể mặc đôi vớ đó mỗi khi có cuộc phỏng vấn quan trọng, tin rằng nó sẽ giúp họ kiểm soát kết quả. Trong thực tế, kết quả của cuộc phỏng vấn phụ thuộc vào trình độ, sự chuẩn bị của họ và sự đánh giá của người phỏng vấn, chứ không phải đôi vớ của họ.
*Thiên kiến tự phục vụ (Self-serving Bias): Người ta thường đánh giá quá mức kiểm soát của họ đối với các kết quả tích cực, trong khi đánh giá thấp kiểm soát của họ đối với các kết quả tiêu cực. Thiên kiến tự phục vụ này cho phép cá nhân đón nhận thành công của họ nhưng gán lỗi cho các yếu tố bên ngoài ngoài tầm kiểm soát của họ khi gặp thất bại. Xu hướng này có thể dẫn đến sự đánh giá quá mức kiểm soát tổng thể.
Ví dụ: Một học sinh đạt điểm cao trong một bài kiểm tra và gán nó hoàn toàn cho thông minh và nỗ lực của họ, bỏ qua khả năng rằng may mắn hoặc một bộ câu hỏi dễ hơn có thể đã đóng góp vào kết quả. Ngược lại, nếu họ đạt điểm thấp, họ có thể gán nó cho việc kiểm tra không công bằng hoặc cách chấm điểm của giáo viên đang tùy tiện, giảm bớt trách nhiệm của họ.
*Sai lầm trong việc gán nguyên nhân (Attribution Errors): Sai lầm trong việc gán nguyên nhân liên quan đến cách người ta gán nguyên nhân cho các sự kiện. Cá nhân có thể gán sai lầm các sự kiện cho hành động của họ, ngay cả khi các sự kiện chịu ảnh hưởng chủ yếu từ sự tình cờ hoặc các yếu tố bên ngoài. Điều này có thể dẫn đến việc đánh giá quá mức khả năng kiểm soát kết quả.
Ví dụ: Hãy xem xét tình huống một người chiến thắng trong một trò chơi may mắn, chẳng hạn như xổ số hoặc máy đánh bạc, và tin rằng việc chọn số hoặc thời điểm của họ đã đóng một vai trò quan trọng trong chiến thắng của họ. Họ gán thành công của họ cho hành động của họ, trong khi thực tế, những kết quả như vậy chủ yếu được xác định bởi sự may mắn và ngẫu nhiên.
*Rối loạn nhận thức (Cognitive Dissonance): Lý thuyết về rối loạn nhận thức cho rằng cá nhân có xu hướng tự nhiên giảm sự không thoải mái tâm lý bằng cách điều chỉnh niềm tin và hành động của họ. Trong các tình huống mà họ đã đầu tư thời gian, công sức hoặc tài nguyên vào một hành động cụ thể, họ có thể đánh giá quá mức kiểm soát của họ để chứng minh sự chính xác của quyết định trước đây và duy trì tính nhất quán trong niềm tin của họ.
Ví dụ: Một người có thể quyết định đầu tư một số tiền lớn vào một dự án thị trường chứng khoán rủi ro. Khi đầu tư biến động, họ có thể đánh giá quá mức khả năng kiểm soát của họ bằng cách thuyết phục bản thân rằng đầu tư sẽ cuối cùng mang lại lợi nhuận vì họ đã đưa ra một quyết định thông minh. Họ có thể bỏ qua hoặc giảm nhẹ bằng chứng trái ngược.
*Sai lầm trong việc nhìn lại (Hindsight Bias): Sai lầm trong việc nhìn lại là xu hướng nhận thức các sự kiện như đã dễ dàng dự đoán sau khi chúng đã xảy ra. Khi người ta nhìn lại các sự kiện trong quá khứ, họ có thể tin rằng họ đã kiểm soát hoặc có sự thấy trước nhiều hơn so với thực tế, dẫn đến việc đánh giá quá mức khả năng dự đoán hoặc ảnh hưởng đối với kết quả.
Ví dụ: Hãy tưởng tượng một người dự đoán kết quả của trận đấu thể thao và sau đó khẳng định, sau khi trận đấu kết thúc, rằng họ đã biết đội thắng từ đầu. Họ có thể nói, “Tôi đã biết họ sẽ thắng; nó quá rõ ràng,” trong khi thực tế, kết quả là không chắc chắn trước khi trận đấu bắt đầu.
*Mong muốn về tự do (Desire for Autonomy): Nói chung, mọi người đều mong muốn có sự tự do và kiểm soát trong cuộc sống của họ. Mong muốn này có thể dẫn đến việc đánh giá quá mức kiểm soát khi cá nhân cố gắng thể hiện sự ảnh hưởng của họ đối với các tình huống, ngay cả khi nó có thể bị hạn chế.
Ví dụ: Một thanh thiếu niên có thể đòi hỏi tự mình đưa ra tất cả quyết định của họ, bao gồm cả lựa chọn về giáo dục và sự nghiệp của họ, mà không tìm kiếm lời khuyên hoặc xem xét sự hướng dẫn từ những người lớn có kinh nghiệm hơn. Họ có thể đánh giá quá mức khả năng kiểm soát của họ đối với những lựa chọn quan trọng trong cuộc sống, do ham muốn tự do của họ.
*Thiếu tỉnh táo (Lack of Awareness): Đôi khi, cá nhân có thể đơn giản là không nhận thức được sự thật về mức độ kiểm soát thực tế của họ hoặc thiếu thông tin cần thiết. Họ có thể không có thông tin đầy đủ về vấn đề, dẫn đến việc đưa ra đánh giá sai lầm về khả năng ảnh hưởng kết quả.
Ví dụ: Giả sử một người quyết định đầu tư vào một sản phẩm tài chính phức tạp mà họ không hiểu rõ, tin rằng họ có kiểm soát đối với đầu tư của họ. Trong thực tế, họ thiếu nhận thức về sự phức tạp của sản phẩm và thị trường tài chính, khiến cho việc đánh giá mức độ kiểm soát của họ trở nên khó khăn.
*Tư duy quá “tích cực” (“Positive” Thinking): Tư duy quá tích cực và lạc quan (so với thực tế) cũng có thể đóng góp vào việc đánh giá quá mức kiểm soát. Tin vào khả năng kiểm soát kết quả có thể truyền động viên và nâng cao sự trạng thái tinh thần, ngay cả khi nó không luôn phù hợp với thực tế.
Ví dụ: Một ứng viên công việc có thể tin rằng tư duy tích cực và lạc quan của họ một mình sẽ đảm bảo họ nhận được một đề nghị việc làm, bất kể trình độ hoặc đối thủ cạnh tranh. Họ có thể đánh giá quá mức tác động của tư duy của họ đối với quyết định tuyển dụng trong khi bỏ qua sự quan trọng của kỹ năng và hiệu suất trong cuộc phỏng vấn.
Lưu ý rằng việc đánh giá quá mức kiểm soát có thể có tác động tích cực và tiêu cực đối với cuộc sống. Trong khi nó có thể tăng lòng tự trọng và động viên bản thân, nó cũng có thể dẫn đến kỳ vọng không thực tế và ra quyết định kém hiệu quả trong một số tình huống.
Việc nhận biết sai lầm này và duy trì góc nhìn cân đối về khả năng kiểm soát của mình đối với các sự kiện là quan trọng để ra quyết định có lý và đối phó với sự không chắc chắn.